İlçede etraflı bir araştırma yapılmamıştır. Şabandede'de yapay, toprak kaleyle(Höyük), onun tam karşısındaki bayırda bulunan Höyük'ün yıkıntıları arasında görülen çeşitli küp kırıntıları, havuz ve fırın bize buralarda vaktiyle yerleşilmiş olduğunu gösteriyor. Ayrıca Taftacık sentinde ve Malkuyu civarında da küp kırıklarıyla bazı ev eşyası bulunmuştur. Ancak bunların Roma çağına ait kalıntılar olduğunu söyleyebiliriz.

Yeşilturt'a ilk yerleşmeyle ilgili başka ve ilginç söylentilerde vardır. Yararlı olur düşüncesiyle bunlarıda sıralıyoruz:
a) Yeşilyurt' ilk yerleşmeyi Hamit, Kasım(Kalo), ve İdris(Hacı İdris) adında üç kardeş gerçekleştirmiştir. Bu üç kardeşten çoğalanlar Hamidiye, Molla Kasım ve Hacirizli(Hacı İdrisli) mahallelerini kurmuşlardır. Söylentiye göre bu üç kardeş Canbek aşiretinden iken bir antlaşmazlık yüzünden aşiretten koparak Yeşilyurt'a yerleşmişlerdir.

b) Bir zamanlar Elazığ(Harput)-Halep yolu olarak bilinen güney-kuzey yolu Yeşilyurt'tan geçiyordu. Karaman köprüsü (sünger taşından yapılmış kantarmalı köprü sel sularıyla yıkılmıştır) üzerinden Taftacık yoluyla Alipınarı'nı geçerek giden bu yol ana yolu taşkil ediyordu. Kervanlar için uygun bir konaklama yeri olan Yeşilyurt'ta bir de han bulunduğunu biliyoruz. Şimdiki Alibey mahallesinin bulunduğu yerde "Yıkık Han" diye bilinen hanın harap haldeki, tuğladuvarını görenlerden hayatta olanlar vardır. Sert ve uzun geçen bir kış sırasında, yukarıda sözü edilen handa bahara kadar kalan bir kısım kervancı yola devam etmeyerek orda yerleşmeye karar vermişlerdir. Yaz başında ailelerinide getirerek Yeşilyurt'un kuruluşunu sağlamışlardır.

c) Herhalde Malatya Dulkadiroğulları Beyliğine geçtiği sıralarda, güneydeki yarı göçebe Tüerkmen oymakları yaz başlarında, hayvanlarını otlatmak amacıyla buralara kadar geliyorlarmış.Bu sulak ve havası güzel yerde kalan bir oymağın birdaha güneye göçmek istememesi, Yeşilyurt'un bir yerleşme yeri olarak ortaya çıkmasını sağlamıştır.

Yazılı belgelere dayanmayan bu ve benzeri söylentilerin asıl tarihle ilgili olsa bile bunların bir araştırmada gözönünde bulundurulması düşünülemez. Ancak Abbasiler döneminde Yeşilyurt ve Darende yöresine yerleştirilen Nebati'ler gibi bazı uruğların varlığını, belkide geçici iskanını gözönünde bulundurmayarak Yeşilyurt'taki yerleşmenin ya Dulkadiroğulları Beyliği sırasında ya da Malatya'nın Osmanlı yönetimine geçtiği 1516 yılından sonraki yıllarda gerçekleştiğini söyleyebiliyoruz. Ancak ilçe toprakları içerisinde bulunan ve yukarılarda adları verilen semtlerde, bundan önceki döneme ait olan ve bizim tarihimizle ilgisi bulunmayan önemsiz yerleşmaleri gözönünde bulundurmak yerinde olur.

COĞRAFYASI

Yeşilyurt ilçesi Malatya'nın güneybatısına düşer. Toprakları kuzeyde Malatya merkez, güneybatıda ve batıda Doğanşehir ve Akçadağ, Doğuda Malatya merkez, güneyde Adıyaman iline bağlı Çelikhan ilçesiyle çevrilidir.

YEŞİLYURT İLE YAKIN ÇEVRESİNİN JEOLOJİSİ VE JEOMORFOLOJİSİ:

Yeşilyurt ve çevresi Doğu Toros Dağları sisteminin güneyinde Beydağları ile Malatya Ovası arasında Beylerderesi'nin kuzey nihayetinde yer almaktayadır. Yeşilyurt ve çevresinde paleozoyik(I.zaman)'den günümüze kadar olan zaman dahilinde oluşmuş araziler yer almaktadır.Bu arazilerin yayılış alanları ve yapı özellikleri kısaca şöyledir:
 

PALEOZOYİK (I.ZAMAN )ARAZİLERİ:

Toros Dağlarını bir kolunu oluşturan Beydağları ve Yeşilyurt'un güneyindeki Karataş Dağı tamamen I.jeolojik zamanda oluşmuş arazileri meydana getirmektedir. Bu arazinin üst kısmından çatlaklı ve mavimsi kireçtaşı, alt kısmında ise başkalaşmaya (metamorfizmaya) uğramış olan killi şist, kloritli-serizitli şist, fillat, güneye doğru gnays, mermer ve nikaşistler görülmektedir. Bu arazi dahilinde yer yer damarlar halinde işletilmeye pek elverişli olmayan demir ve bakır madenleri de bulunmaktadır.
 

MESOZOYİK (II.ZAMAN)ARAZİLERİ:

Bu arazi sadece Karataş Dağının kuzey eteklerinde bir şerit halinde uzanmaktadır ve beyazımsı, sarımsı renkte olan kumlu, killi, kireçtaşı ve marnlardan oluşmuştur. Bu arazinin en güzel olarak yeraldığı saha Gündüzbey'in güney ve güneybatısındaki Akseki ve İnekpınarı mevkiidir.
 

TERSİYER (III.ZAMAN)ARAZİLERİ:

Bu arazi Karataş Dağının güney eteklerinden başlar, kuzey ve kuzeydoğuya doğru, Beydağlarının etekleri boyunca devem eder. Yeşilyurt, Gündüzbey, Yakınca, Bostanbaşı bu arazi üzerinde yer almaktadır. Tersiyerin başlarındaki Eosen ve kısmen de Paleosen devirlerine ait olan bu arazi, taş yapısı yönünüden iki ayrı birime ayrılabilir:
      1- Alt Eosen veya Paleosene ait olan alt birim kumtaşı, miltaşı, kumlu kireçtaşı ve kil tabakalarının münavebeli olarak istiflenmesinden meydana gelmektedir. Bu arazi, Suludere, Büyük Yokuş ve Tepecik ile Yeşilyurt'un bulunduğu saha dahilinde yer almaktadır. 
      2- Eosene ait olan üst birim genellikle beyazımsı kireçtaşlarından ibarettir. Bu arazi Yeşilyurt'un hemen güneydoğusunda Çinçinkaya, Gedik mevkiinden başlar, Yakınca, Bostanbaşı, Tecde üzerinden Malatya'ya kadar devam eder. Kireçtaşlarından ibaret tabakalar genellikle kuzeydoğuya eğilimlidir.
 

ÜST TERSİYER ARAZİLERİ:

Genellikle kırmızı renkli kumtaşı, çakıl taşlarından meydana gelmiş olan bu arazi, Yeşilyurt ve çevresinin güney ve güneydoğusunda yaygındır. Düzbağ, Kızılcakaya, Gündüzbey ve Zorban dolaylarında görülmektedir.
 

KUVATERNER (IV.ZAMAN)ARAZİLERİ:

Yeşilyurt, Malatya'nın kuzey kesimleri veya Beydağlarının kuzey eteklerinden başlayıp Tohma ve Fırat kıyılarına kadar olan Malatya havzası dahilinde konglomera, kumtaşı , kil, mil ve çakıl depolarından ibaret genç araziler görülmektedir. Çoğunlukla güneydeki Beydağlarından taşınan çeşitli boyuttaki malzemelerin biriktiği Malatya havzasının güney kesiminde kum ile iri çakıl ve hatta bulokların bulunduğu kalın bir konglomera tabakası yer almaktadır. Buna karşılık kuzeye Fırat ve Tohma kıyılarına doğru ince malzemelerin, kum depolarının hakim olduğu(Kırkgöz kum ocaklerı) araziler görülmektedir. 

Öte yandan, erimiş kireç bakımından zengin suların buharlaştığı vadi kenarlarından ise yer yer kemiktaş denilen kavker türü veya traverten kayalar da kuvaternere aittir. Bunlara tipik örnekler Büyükçay vadisi boyunca ve Kapılık mevkiinde görülmektedir.
 

TEKTONİK(YER HAREKETLERİ) VE PELEOCOĞRAFYA:

Yeşilyurt ve çevresinin Paleozyikden günümüze kadar geçirmiş olduğu oluşum evrimi kısaca şöyledir:

Palezoyik yani I.zaman döneminde Beydağlarının bulunduğu Toros sistemi oldukça sığ ve bir deniz tarafından işgal edilmiş ve denizel ortamda kil ve kireç gibi malzemeler çökelmiştir ve bilahare buradaki tortulular yine palezoik dönemde meydana gelen yer hareketleri sonucunda basınç ve sıcaklık şartları altında başkalaşmaya uğramış, sıkışma sonucunda şist denilen yaprakcıklar halinde bulunan taşlar yüksek sıcaklık ve basınç şartları altında ise Beydağlarının güney kesiminde Abdülharap ve Çelikhan dolaylarında görülen mikaşist ve gnayzlar oluşturur. Paleozoyik sonuna doğru ise yine Beydağlarının bulunduğu kütle tekrar deniz tarafından işgal edilmiş ve bu denizel ortamda karbonatlı malzemeler birikmiştir. Bu denizde Fusulindere denilen tek delikli foraminifer canlıları yaşamıştır. Pleozoyik sonunda ise Beydağlarının bulunduğu saha yer hareketleri sonucunda sıkışarak kıvrılmış ve su üstüne çıkmıştır. 


Meozoyik dönemin sonuna kadar devamlı su üstünde kalarak aşınmaya uğrayan saha kretase(mesozoyik sonu) de, Beydağları kuzey etekleri tekrar denizle işgaledilmiş ve bu denizel ortamda midye gibi lamellibranş türünde kabuklu hayvanlar yaşamıştır.
III. zamanın(tersiyer) başlarından itibaren Malatya Havzasının bulunduğu alan torbalaşmaya başlamış ve bu dönemin başalarında Beydağlarının kuzey eteklerine kadar paleonen denizi yayılmış ve bu sığ denizel ortamda kil, kum ve karbonatlı malzemeler çökelmiştir. Eosenden itibaren saha oldukça derin bir denizle işgal edilmiş, forominiferlerden Nuummuliteslerin ve bazı kabuklu hayvanların yaşadığı bu ortamda karbonatlı malzemeler çökelmiş ve sonuçta yaygın kireçtaşları oluşmuştur. Bol miktarda fosil ihtiva eden kireçtaşları, Büyükyokuş mevkiinde ve Çırağın Düşüsü civarında görülmektedir. 


Tersiyer sonuna doğru belirginleşmeye başlayan Malatya havzası Neojen gölü ile işgal edilmiş ve bu göl ortamında çevredeki yüksek sahalardan taşınan kun ve çakıl gibi malzemeler birikmiş ve bunların sıcak iklim şartları altında çimentolaşması ile de kırmızımsı kumtaşı ve çakıltaşları oluşmuştur. Neojen sonu ve kuvaterner(IV.zaman) başlarında Malatya Havzasının bulunduğu Kesim faylama sonucunda çökmüştür. Güneydeki Beydağları kütlesi ile Malatya havzası arasında büyük bir seviye farkı meydana gelmiş ve bu dönemde akarsular dağlık, yüksek kesimlerdeki yataklarını şiddetli bir şekilde kazarak derinleştirmişler, akarsuların taşıdığı malzemer ve yamaçlar boyunca sürüklenen enkazlar Malatya Havzasına doğru yığılmaya başlamışlar ve bu dönemde çok kalın olan kumlu, çakıllı ve hatta büyük bloklara ihtiva eden araziler oluşmuştur. Bu araziler Beydağlarının eteklerinden kuzeye, Malatya Havzasına doğru devam etmektedir. Beylerderesi vadisinin yamaçlarında görülen kırmızımsı, kahverengi çakıllı depolar işte bu şiddetli aşınma sonucunda teşekkül etmişlerdir.
 

DEPREMLER:

Yeşilyurt ve çevresi zaman zaman şiddetli ve yıkıcı depremlere sahne olmuştur. 1893 tarihinde şiddetli, 1963, 1968, 1986 tarihlerinde orta şiddette depremler olmuştur. Yöreyi zaman zamn yoklayan depremler, Malatya Havzası dahilinde bulunan ve Yeşilyurt'ta Beylerderesinde Büyükçay vadisi boyunca güneye doğru uzanan kırık hatların varlığıyla ilgilidir.
 

KAYNAK:Malatya Kitabı(Ahmet Şentürk)